| |
เหตุปัจจัยให้เกิดโทสะ ๕ ประการ   |  

การที่บุคคลจะเกิดโทสมูลจิตดวงที่ ๑ ที่เป็นอสังขาริก คือ เกิดขึ้นโดยไม่ต้องอาศัยการกระตุ้นเตือนหรือชักชวนนั้น ย่อมมีเหตุปัจจัยสนับสนุน ๕ ประการ อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือหลายอย่าง คือ

๑. โทสัชฌาสะยะตา บุคคลนั้นเป็นผู้มีอัธยาศัยเป็นคนมักโกรธ หมายความว่า บุคคลนั้นเป็นผู้ที่สั่งสมความโกรธ ความอาฆาต พยาบาท จองเวรไว้กับบุคคล สัตว์ หรือวัตถุสิ่งของต่าง ๆ จนเป็นนิสัยสันดาน เมื่อได้กระทบกระทั่งกับอะไรนิดหน่อย ย่อมเกิดความโกรธ ความไม่พอใจ หงุดหงิดรำคาญใจขึ้นมา หรือเป็นคนใจร้อนวู่วาม จะให้ได้ดังที่ใจต้องการอยู่เสมอ หรือเป็นคนที่เก็บกดความรู้สึกทางจิตใจ จนกลายเป็นปมด้อยหรือปมเขื่องของจิตใจ เห็นบุคคลหรือสิ่งของอะไรก็เป็นสิ่งขวางหูขวางตาไปหมด เป็นผู้มีนิสัยหยาบกระด้าง ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้เกิดความโกรธ ความเกลียด ความกลัว ความอับอาย ความหงุดหงิดรำคาญใจ ย่อมประทุษร้ายต่ออารมณ์ที่ได้ประสบพบเห็นต่าง ๆ ขึ้นมาได้ง่าย

๒. อะคัมภีระปะกะตัญญุตา เป็นบุคคลผู้มีความคิดไม่สุขุมรอบคอบ หมายความว่า เป็นบุคคลผู้มีวิสัยทัศน์คับแคบ มีสติปัญญาตื้นเขิน มีความคิดไม่สุขุมรอบคอบ คิดได้แค่ตามองเห็น ขาดวิจารณญาณในการพิจารณาสิ่งต่าง ๆ ที่ประสบเห็นอย่างละเอียดลึกซึ้งโดยเหตุโดยผล ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้เกิดความโกรธ ความเกลียด ความกลัว ความอับอาย ความหงุดหงิดรำคาญใจ ย่อมประทุษร้ายต่ออารมณ์ที่ได้ประสบพบเห็นต่าง ๆ ขึ้นมาได้ง่าย

๓. อัปปัสสุตะตา เป็นบุคคลผู้มีการศึกษาน้อย หมายความว่า เป็นบุคคลที่มีประสบการณ์ในชีวิตน้อย มีความรู้น้อย มีสติปัญญาตื้นเขินคับแคบ ไม่รู้เหตุผลของสิ่งทั้งปวงตามความเป็นจริง มักหลงใหลไปตามความคิดความเห็นที่ผิดจากความเป็นจริงหรือลัทธิศาสนาที่เป็นมิจฉาทิฏฐิ ปล่อยใจไปตามกระแสกิเลสและกระแสสังคม ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้เกิดความโกรธ ความเกลียด ความกลัว ความอับอาย ความหงุดหงิดรำคาญใจ ย่อมประทุษร้ายต่ออารมณ์ที่ได้ประสบพบเห็นต่าง ๆ ขึ้นมาได้ง่าย

๔. อะนิฏฐารัมมะณะสะมาโยโค เป็นบุคคลผู้ได้ประสบกับอารมณ์ที่ไม่ดีอยู่เสมอ หมายความว่า เป็นผู้ที่ได้อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่ดี เต็มไปด้วยอารมณ์ที่ทำให้เกิดความหงุดหงิดรำคาญใจ หรือเรื่องราวที่ทำให้เกิดความไม่พอใจ หรือสถานการณ์ต่าง ๆ ไม่น่าไว้วางใจ เต็มไปด้วยความโกรธ ความอาฆาต ความพยาบาท จองเวร หรืออยู่ในสถานที่ที่ทำให้เกิดความหวาดระแวงภัยต่าง ๆ หรือได้รับความทุกข์ยากลำบากในเรื่องชีวิตความเป็นอยู่ ความอดอยาก ต้องตะเกียกตะกายดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด ไม่เคยได้ประสบกับความสุขสบายเลย ปัจจัยเครื่องอุปโภคบริโภคก็มีแต่ของหยาบ ๆ ของทราม ๆ อัตคัดขัดสน ทำให้เกิดความเก็บกดเป็นปมด้อยของชีวิต ดังนี้เป็นต้น ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้เกิดความโกรธ ความเกลียด ความกลัว ความอับอาย ความหงุดหงิดรำคาญใจ ย่อมประทุษร้ายต่ออารมณ์ที่ได้ประสบพบเห็นต่าง ๆ ขึ้นมาได้ง่าย

๕. อาฆาตะวัตถุสะมาโยโค ได้ประสบกับอาฆาตวัตถุ หมายความว่า เป็นผู้ที่อยู่ในสถานการณ์ที่ไม่น่าไว้วางใจ เต็มไปด้วยศัตรูคู่อริ หรือสร้างความเก็บกดอารมณ์ในจิตใจให้เกิดขึ้นเองอยู่เสมอ ด้วยอาฆาตวัตถุ ๑๐ ประการดังกล่าวแล้ว ด้วยเหตุเหล่านี้จึงทำให้เกิดความโกรธ ความกลัว ความเกลียด ความอับอาย ความหงุดหงิดรำคาญใจ ย่อมประทุษร้ายต่ออารมณ์ที่ได้ประสบพบเห็นต่าง ๆ ขึ้นมาได้ง่าย


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓

  |