| |
สรุปความเรื่องกุกกุจจเจตสิก   |  

กุกกุจจเจตสิก อยู่ในกลุ่ม อกุศลราสี คือ หมวดแห่งอกุศลเจตสิก ๑๔ เป็น โทจตุกเจตสิก คือ เจตสิกที่ประกอบได้เฉพาะในโทสมูลจิต ๒ ดวงเท่านั้น

กุกกุจจเจตสิก เป็น อนิยตโยคีเจตสิก คือ เจตสิกที่ประกอบกับจิตได้โดยไม่แน่นอน หมายความว่า เมื่อระบุว่า ประกอบกับโทสมูลจิต ๒ ดวง แต่เมื่อโทสมูลจิต ๒ ดวงใดดวงหนึ่งเกิดขึ้น อาจมีกุกกุจจเจตสิกประกอบร่วมด้วยก็มี ไม่ประกอบร่วมด้วยก็มี ที่เป็นดังนี้ เพราะสภาพของกุกกุจจเจตสิก ย่อมมีลักษณะเดือดร้อนรำคาญใจ เป็นอารมณ์ เมื่อนึกถึงความไม่ดีที่ตนเองได้ทำไปแล้วและความดีที่ตนไม่ได้ทำไว้ ด้วยเหตุนี้ ถ้าในขณะใดโทสมูลจิตเกิดขึ้นโดยปรารภถึงความโกรธ ความอาฆาตพยาบาทจองเวร ความเกลียด ความกลัว หรือความอับอายขายหน้า หรือความไม่ชอบใจในบุคคลหรือสิ่งต่าง ๆ โดยไม่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ของกุกกุจจะ ในขณะนั้น กุกกุจจเจตสิกย่อมไม่เข้าประกอบกับโทสมูลจิต แต่ถ้าขณะใด โทสมูลจิตเกิดขึ้น โดยปรารภถึงความชั่วที่ตนเองได้ทำไปแล้วและความดีที่ตนเองไม่ได้ทำไว้ แล้วเกิดความเดือดร้อนใจ ในขณะนั้น กุกกุจจเจตสิกจึงเข้าประกอบร่วมกับโทสมูลจิตนั้น

กุกกุจจเจตสิกมีอารมณ์ที่แตกต่างจากอิสสาเจตสิกและมัจฉริยเจตสิก ซึ่งอยู่ในกลุ่มโทจตุกเจตสิกด้วยกัน เพราะฉะนั้น เจตสิกทั้ง ๓ ดวงนี้จึงไม่สามารถเกิดร่วมในจิตดวงเดียวกันได้ เนื่องจากอารมณ์ที่ทำการรับรู้นั้นแตกต่างกัน ดังกล่าวแล้ว เจตสิกทั้ง ๓ ดวงนี้จึงมีชื่อเรียกว่า นานากทาจิ แปลว่า เจตสิกที่ประกอบกับจิตเป็นบางครั้งบางคราวและเวลาเข้าประกอบ ย่อมไม่ประกอบพร้อมกัน

กุกกุจจเจตสิกย่อมเกิดร่วมกับเจตสิกได้ ๑๙ ดวง [เว้นกุกกุจจะ] คือ

เมื่อประกอบกับโทสมูลจิต ๒ ดวง ย่อมเกิดพร้อมกับอัญญสมานเจตสิก ๑๒ [เว้นปีติ] โมจตุกเจตสิก ๔ โทสเจตสิก ๑ ถีทุกเจตสิก ๒

กุกกุจจเจตสิกนี้ บุคคลสามารถละได้โดยเด็ดขาด เป็นสมุจเฉทปหาน ด้วยอำนาจโสดาปัตติมรรค เพราะฉะนั้น พระโสดาบันบุคคลจึงไม่มีความเดือดร้อนใจเพราะบาปที่ทำไปแล้วและบุญที่ยังไม่ได้ทำอีกต่อไปแล้ว เพราะอำนาจแห่งโสดาปัตติมรรค ย่อมทำให้บุคคลนั้นบริสุทธิ์หมดจดจากสังโยชน์เบื้องต่ำ และสมบูรณ์ด้วยความคิดความเห็นที่เป็นสัมมาทิฏฐิ ความสำนึกรู้สึกตัวว่าอะไรควรอะไรไม่ควรย่อมเต็มบริบูรณ์ ท่านเหล่านั้นจึงไม่หลงกระทำความผิด ความชั่วร้าย เพราะความประมาทเลินเล่อ ย่อมขวนขวายกระทำแต่สิ่งที่ดีมีประโยชน์อยู่เสมอ จึงไม่ต้องเดือดร้อนใจในภายหลัง


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓

  |