| |
ผลจิต ๔   |  

ผลจิต ๔ เป็นการนับตามอำนาจแห่งมรรคที่พระโยคีบุคคลนั้นเจริญวิปัสสนาอย่างเดียวจนได้บรรลุมรรคแบบธรรมดาโดยไม่มีฌานเกิดร่วมด้วย เมื่อมรรคนั้น ๆ ดับลงแล้ว ผลจิตของมรรคนั้น ก็เกิดขึ้นติดต่อกันทันทีโดยไม่มีจิตดวงอื่นมาเกิดคั่นระหว่างเลย ฉะนั้น ผลจิตแต่ละชั้นนั้น จึงมีเพียงดวงเดียว เช่นกันกับมรรคจิต ซึ่งมีตามลำดับแห่งผล คือ โสดาปัตติผลจิต ๑ สกิทาคามิผลจิต ๑ อนาคามิผลจิต ๑ อรหัตตผลจิต ๑ รวมเป็นผลจิต ๔ ดวง ดังนี้

ผลจิต ดวงที่ ๑

โสตาปัตติผลจิตตัง

จิตที่เป็นผลแห่งมรรคที่เข้าถึงกระแสแห่งพระนิพพานเป็นครั้งแรกในลำดับแห่งโสดาปัตติมรรคจิต

โสดาปัตติผลจิตนี้ เป็นจิตที่เกิดต่อจากโสดาปัตติมรรคจิตทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น เมื่อโสดาปัตติมรรคจิตเกิดขึ้นกระทำกิจของตนเสร็จเรียบร้อยและดับลงแล้ว โสดาปัตติผลจิตนี้ ก็เกิดขึ้นติดต่อกันทันทีโดยไม่มีจิตดวงอื่นมาเกิดคั่นระหว่างเลยในโสดาปัตติมรรควิถีนั้น เป็นจิตที่เกิดขึ้นเพื่อเสวยรสแห่งพระนิพพานที่โสดาปัตติมรรคญาณได้ทำการประหาณทิฏฐานุสัยและวิจิกิจฉานุสัยให้หมดสิ้นไปจากขันธสันดานแล้ว หรือเกิดขึ้นในขณะที่พระโสดาบันเข้าผลสมาบัติ เพื่อเสวยความสุขในสภาพของพระนิพพานที่ปราศจากกิเลสตัณหาและขันธ์ทั้งปวง เรียกว่า เสวยวิมุตติสุข ชั่วระยะเวลาหนึ่ง ฉะนั้น โสดาปัตติผลจิตนี้ จึงเกิดได้กับพระโสดาบันบุคคลเท่านั้น

ผลจิต ดวงที่ ๒

สกิทาคามิผลจิตตัง

จิตที่เป็นผลแห่งมรรคที่เข้าถึงสภาพของพระนิพพานเป็นครั้งที่ ๒ ในลำดับแห่งสกิทาคามิมรรคจิต

สกิทาคามิผลจิตนี้ เป็นจิตที่เกิดต่อสกิทาคามิมรรคจิตทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น เมื่อสกิทาคามิมรรคจิตเกิดขึ้นทำกิจของตนเสร็จเรียบร้อยและดับลงแล้ว สกิทาคามิผลจิตนี้ ก็เกิดขึ้นติดต่อกันทันทีโดยไม่มีจิตดวงอื่นมาเกิดคั่นระหว่างเลยในสกิทาคามิมรรควิถีนั้น เป็นจิตที่เกิดขึ้นเพื่อเสวยรสแห่งพระนิพพานที่สกิทาคามิมรรคญาณได้ทำลายอำนาจของอนุสัยกิเลส ๕ อย่างซึ่งเหลือจากที่โสดาปัตติมรรคญาณได้ประหาณไปแล้วให้อ่อนกำลังลงไปอีก หรือเป็นจิตที่เกิดขึ้นในขณะที่พระสกิทาคามีเข้าผลสมาบัติ เพื่อเสวยความสุขในสภาพของพระนิพพานที่ปราศจากกิเลสตัณหาและขันธ์ทั้งปวง เรียกว่า เสวยวิมุตติสุข ชั่วระยะเวลาหนึ่ง ฉะนั้น สกิทาคามิผลจิตนี้ จึงเกิดได้กับพระสกทาคามีบุคคลเท่านั้น

ผลจิต ดวงที่ ๓

อนาคามิผลจิตตัง

จิตที่เป็นผลแห่งมรรคที่เข้าถึงกระแสแห่งพระนิพพานเป็นครั้งที่ ๓ ในลำดับแห่งอนาคามิมรรคจิต

อนาคามิผลจิตนี้ เป็นจิตที่เกิดขึ้นติดต่อจากอนาคามิมรรคจิตทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น เมื่ออนาคามิมรรคจิตเกิดขึ้นทำกิจของตนเสร็จเรียบร้อยและดับลงแล้ว อนาคามิผลจิตนี้ ก็เกิดขึ้นติดต่อกันทันทีโดยไม่มีจิตดวงอื่นมาเกิดคั่นระหว่างเลยในอนาคามิมรรควิถีนั้น เพื่อเสวยรสแห่งพระนิพพานที่อนาคามิมรรคญาณได้ทำการประหาณกามราคานุสัยและปฏิฆานุสัยให้หมดสิ้นไปจากขันธสันดานแล้ว หรือเกิดขึ้นในขณะที่พระอนาคามีเข้าผลสมาบัติ เพื่อเสวยความสุขในสภาพของพระนิพพานที่ปราศจากกิเลสตัณหาและขันธ์ทั้งปวง เรียกว่า เสวยวิมุตติสุข ชั่วระยะเวลาหนึ่ง หรือเกิดขึ้นในขณะที่พระอนาคามีที่ได้สมาบัติ ๘ ใช้เป็นบาทในการเข้านิโรธสมาบัติ ฉะนั้น อนาคามิผลจิตนี้ จึงเกิดได้กับพระอนาคามีบุคคลเท่านั้น

ผลจิต ดวงที่ ๔

อรหัตตผลจิตตัง

จิตที่เป็นผลแห่งมรรคที่เข้าถึงกระแสแห่งพระนิพพานเป็นครั้งที่ ๔ ในลำดับแห่งอรหัตตมรรคจิต

อรหัตตผลจิตนี้ เป็นจิตที่เกิดขึ้นต่อจากอรหัตตมรรคจิตทันทีโดยไม่มีระหว่างคั่น เมื่ออรหัตตมรรคจิตเกิดขึ้นทำกิจของตนเสร็จเรียบร้อยและดับลงแล้ว อรหัตตผลจิตนี้ ก็เกิดขึ้นติดต่อกันทันทีโดยไม่มีจิตดวงอื่นมาเกิดคั่นระหว่างเลยในอรหัตตมรรควิถีนั้น เพื่อเสวยรสแห่งพระนิพพานที่อรหัตตมรรคญาณได้ทำการประหาณภวราคานุสัย มานานุสัยและอวิชชานุสัยให้หมดสิ้นไป เป็นอันหมดสิ้นอนุสัยกิเลสและกองกิเลสทั้งปวงจากขันธสันดานแล้ว หรือเป็นจิตที่เกิดขึ้นในขณะที่พระอรหันต์เข้าผลสมาบัติ เพื่อเสวยความสุขในสภาพของพระนิพพานที่ปราศจากกิเลสตัณหาและขันธ์ทั้งปวง เรียกว่า เสวยวิมุตติสุข ชั่วระยะเวลาหนึ่ง หรือเป็นจิตที่เกิดขึ้นในขณะที่พระอรหันต์ที่ได้สมาบัติ ๘ ใช้เป็นบาทในการเข้านิโรธสมาบัติ ฉะนั้น อรหัตตผลจิตนี้ จึงเกิดได้กับพระอรหันตบุคคลเท่านั้น


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓


  |