| |
สติมี ๒ ประการ   |  

ในคัมภีร์มิลินทปัญหาได้แสดงลักษณะของสติไว้ ๒ ประการเจ.๒๕ คือ

๑. อปิลาปนลักขณาสติ สติที่เตือนให้ระลึกถึงธรรมทั้งหลาย

๒. อุปคัณหณลักขณาสติ สติที่เตือนให้เลือกเอาธรรมที่ควรเสพ

อธิบาย

๑. อปิลาปนลักขณาสติ หมายถึง สติที่คอยเตือนให้ระลึกนึกคิดไปในธรรมทั้งหลายว่า สิ่งนี้ดี สิ่งนี้ชั่ว สิ่งนี้เป็นประโยชน์ สิ่งนี้ไม่เป็นประโยชน์ ธรรมนี้เป็นสติปัฏฐาน ๔ ธรรมนี้เป็นสัมมัปปธาน ๔ ธรรมนี้เป็นอิทธิบาท ๔ ธรรมนี้เป็นอินทรีย์ ๕ พละ ๕ ธรรมนี้เป็นโพชฌงค์ ๗ ธรรมนี้เป็นมรรคมีองค์ ๘ หรือสิ่งนี้เป็นสมถกรรมฐาน สิ่งนี้เป็นวิปัสสนากรรมฐาน สิ่งนี้เป็นฌาน สิ่งนี้เป็นอภิญญา สิ่งนี้เป็นสมาบัติ เป็นวิชชา เป็นวิมุตติ เป็นกองจิต เป็นกองเจตสิก เป็นต้น

เมื่ออปิลาปนลักขณาสติ เตือนให้คอยระลึกธรรมเหล่านี้แล้ว ย่อมไม่ส้องเสพธรรมอันมิควรเสพ ย่อมเสพแต่ธรรมที่ควรเสพเท่านั้น อปิลาปนลักขณาสตินี้ จึงหมายถึง สติที่ประกอบทั่วไปในโสภณจิต ย่อมให้ระลึกถึงกุศลธรรม โดยทำหน้าที่กั้นกระแสนิวรณธรรมมิให้ไหลมาสู่จิตใจได้ ส่วนจะประกอบด้วยปัญญา หรือไม่ได้ประกอบด้วยปัญญาก็ตาม ย่อมสามารถให้ระลึกถึงกุศลธรรมโดยชอบได้

๒. อุปคัณหณลักขณาสติ หมายถึง สติที่ชักชวนให้ถือเอาคติในธรรมอันดี ย่อมให้ระลึกว่า ธรรมนี้เป็นประโยชน์ ธรรมนี้ไม่เป็นประโยชน์ ธรรมนี้มีอุปการะ ธรรมนี้ไม่มีอุปการะ ย่อมละธรรมที่ไม่มีประโยชน์ ถือเอาแต่ธรรมที่เป็นประโยชน์ ย่อมละธรรมที่ไม่มีอุปการะ ถือเอาแต่ธรรมที่มีอุปการะ ดุจนายทวารบาลของพระมหากษัตริย์ ถ้าเห็นผู้ใดแปลกหน้าเข้าไปสู่ประตูพระราชวัง ย่อมห้ามเสียมิให้เข้า ผู้ใดมีอุปการะต่อพระมหากษัตริย์ ย่อมปล่อยให้เข้าไปสู่พระราชฐาน ย่อมกั้นเสียซึ่งคนอันมิใช่ข้าเฝ้า ถือเอาแต่คนที่เป็นข้าเฝ้าให้เข้าไปสู่พระราชฐานนั้นได้

อุปคัณหณลักขณาสติ จึงเป็นสติที่อุปการะแก่ปัญญาโดยตรง ได้แก่ สติสัมปชัญญะที่เกิดขึ้นในขณะพิจารณากาย เวทนา จิต ธรรม ที่เรียกว่า สติปัฏฐาน ๔ อันเป็นบุพพภาคมรรค คือ เป็นเบื้องต้นแห่งมรรคพรหมจรรย์ ที่จะอุปการะให้รู้แจ้งพระนิพพาน

ด้วยเหตุนี้ สติจึงมี ๒ อย่าง คือ

๑. สติที่ประกอบกับโสภณจิตโดยทั่วไป ในขณะระลึกรู้อารมณ์ที่อดีตสัญญาเก็บจำไว้ ตามนัยแห่งปริยัติ ได้แก่ อปิลาปนลักขณาสติ

๒. สติที่กระทำความรู้สึกตัวขณะกำหนดรู้รูปนามตามความเป็นจริง ในการเจริญสติปัฏฐาน ตามแนวทางแห่งการปฏิบัติ ได้แก่ อุปคัณหนลักขณาสติ


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓

  |