| |
โลกุตตรจิต   |  

โลกุตตรจิต หมายถึง จิตที่มีอารมณ์เหนือโลกหรือเหนือสภาวธรรมที่มีอยู่ในโลกทั้ง ๓ คือ กามโลก รูปโลก อรูปโลก หรือเป็นจิตที่มีความสามารถรับอารมณ์พิเศษที่เหนือโลก ได้แก่ พระนิพพาน โลกุตตรจิตโดยย่อ มี ๘ คือ มรรคจิต ๔ ผลจิต ๔ เมื่อว่าโดยพิสดารมี ๔๐ นับตามฌานที่ใช้เป็นบาทในการเจริญวิปัสสนาจนมรรคจิตนั้นเกิดขึ้น คือ มรรคจิต ๒๐ ผลจิต ๒๐ ดังที่ท่านพระอนุรุทธาจารย์เถระเจ้าได้แสดงคาถาสังคหะที่ ๑๐ และ ๑๑ ไว้ดังต่อไปนี้

(๑๐) จะตุมัคคัปปะเภเทนะ จะตุธา กุสะลัง ตะถา
ปากัง ตัสสะ ผะลัตตาติ อัฎฐะธานุตตะรัง มะตัง ฯ
(๑๑) ฌานังคะโยคะเภเทนะ กะเต๎วเกกันตุ ปัญจะธา
วุจจะตานุตตะรัง จิตตัง จัตตาฬีสะวิธันติ จะ ฯ

แปลความว่า

๑. นักศึกษาทั้งหลายพึงทราบโลกุตตรจิตโดยย่อว่ามี ๘ คือ กุศลจิตว่าโดยประเภทแห่งมรรคมี ๔ วิปากจิตก็มี ๔ เพราะเป็นผลของมรรคทั้ง ๔

๒.โลกุตตรจิต ๘ เมื่อแสดงโดยพิสดารแล้ว มีถึง ๔๐ นั้น เพราะเมื่อว่าโดยประเภทแห่งการประกอบขององค์ฌานแล้ว โลกุตตรจิตดวงหนึ่ง ๆ ย่อมมี ๕ ฉะนั้น โลกุตตรจิต ๘ จึงเป็น ๔๐ ดวง

อธิบายความว่า

คาถานี้ เป็นการแสดงการนับโลกุตตรจิตโดยย่อและโดยพิสดาร คือ การที่นับโลกุตตรจิตโดยย่อเป็น ๘ ดวงนั้น เพราะนับโดยการเกิดขึ้นของมรรคและผลแบบธรรมดาของสุกขวิปัสสกบุคคล โดยไม่มีองค์ฌานเข้ามาเป็นตัวจำแนก เรียกว่า นับโดยองค์มรรค จึงได้ ๘ ดวง แต่ที่นับโดยพิสดารได้ ๔๐ ดวงนั้น เพราะเป็นมรรคจิตผลจิตที่มีองค์ฌานเข้ามาเป็นตัวจำแนก คือ เกิดพร้อมด้วยองค์ฌานของผู้ที่เป็นฌานลาภีบุคคลซึ่งใช้ฌานนั้น ๆ เป็นบาทแล้วเจริญวิปัสสนาจนได้บรรลุมรรคผล จึงเรียกมรรคผลนั้น ๆ ตามฌานที่ใช้เป็นบาทนั่นเอง เช่น ปฐมฌานโสดาปัตติมรรค ปฐมฌานโสดาปัตติผล เป็นต้น ฉะนั้น มรรคจิตผลจิตดวงหนึ่ง ๆ จึงจำแนกไปตามอำนาจแห่งฌานจิต ๕ มีปฐมฌาน เป็นต้น จึงเป็นโลกุตตรจิตโดยพิสดาร ๔๐ ดวง เรียกว่า นับโดยองค์ฌาน ได้แก่ ปฐมฌานจิต ๘ ทุติยฌานจิต ๘ ตติยฌานจิต ๘ จตุตถฌานจิต ๘ และปัญจมฌานจิต ๘ รวมเป็น ๔๐ ดวง


เกี่ยวกับตำราอภิธรรม ออนไลน์ (Disclaimer)
ตำราอภิธรรมออนไลน์ พัฒนาขึ้นโดยความร่วมมือของอภิธรรมมหาวิทยาลัย วัดระฆังฯ วัดญาณเวศกวัน และ หอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปัญโญ เพื่อนำเสนอสื่อธรรมสำหรับการศึกษาค้นคว้า โดยได้รับอนุญาต และเอกสารต้นฉบับจากผู้เขียน ดังนี้
(๑) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๒), จิตปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๑, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๒) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๕๖), เจตสิกปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๒, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
(๓) พระมหาชินวัฒน์ จกฺกวโร (๒๕๖๓), รูปปรมัตถ์: คู่มือศึกษาอภิธัมมัตถสังคหะ ปริเฉจที่ ๖, พิมพ์ครั้งที่ ๑.
ผู้สนใจศึกษาสามารถติดต่อสอบถามรายละเอียดเกี่ยวกับหนังสือ และหลักสูตรการศึกษาได้ที่ สำนักงานอภิธรรมมหาวิทยาลัยแห่งประเทศไทย วัดระฆังโฆษิตารามวรมหาวิหาร (คณะ ๗) แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ ๑๐๗๐๐ โทร ๐๒ ๔๑๑ ๔๕๔๖, ๑๒ ๔๑๒ ๑๐๘๔, ๐๘๖ ๐๓๘ ๒๙๓๓

  |